Aan boord van de Eenigheid
1761-1763

Variëteit

Blijkbaar was een grote variëteit een vereiste voor de slavenhandel, want er gingen veel verschillende soorten textiel mee. De handelslading van de Eenigheid bevatte 18 tonnen met 35 verschillende stoffen.

Bijna alle textiel in de handelslading van de Eenigheid betrof katoen, of mengsels van katoen met linnen, zijde of wol. Het uiterlijk varieerde van effen, geruit en gestreept tot een decoratie van bijvoorbeeld bloemmotieven.

Benaming en herkomst

Het merendeel van het textiel aan boord van de Eenigheid werd aangeduid met de term ‘Indisch’ – naar Indiaas ontwerp en oorspronkelijk afkomstig uit India. In Europa werden al in de 17e eeuw veel soorten textiel gereproduceerd. De aanduiding ‘Indisch’ of een Indische benaming van een textielsoort betekende dus niet dat het textiel in India was vervaardigd.

De namen van de stoffen verwezen vaak naar hun oorsprong: een plaats of regio in India of in Europa. Enkele stoffen werden genoemd naar de bestemming in Afrika, waarvoor ze werden gemaakt. Deze textielsoorten werden in grote aantallen aan de kust geruild tegen tot slaafgemaakte Afrikanen. Een bekend voorbeeld is ‘Guinées’, een effen, witte textiel. De Eenigheid had daarnaast ‘Blauw Guinées’ aan boord. Deze blauwe textiel werd in de stukken ook aangeduid met de benaming ‘Blauwe Salempourus’, die weer verwijst naar de plaats in India waar de stof oorspronkelijk werd gemaakt. Van het textiel aan boord van de Eenigheid had 96% een Indiase oorsprong, slechts 4% was van origine Nederlands/Europees.

Oostindisch en nagemaakt
Textiel uit Oost-Indië/India en textiel gemaakt in Europa. Textielstalen gevoegd bij de correspondentie van een leverancier. Zeeuws Archief, Archief van de MCC, inv.nr 70.7.

Textiel van de Eenigheid

In het handelsboek van de Eenigheid zijn alle handelstransacties bewaard gebleven, inclusief alle goederen die werden geruild. Aan de hand van het handelsboek kan een lijst worden gemaakt van alle soorten textiel die werden geruild. Ook is uit het handelsboek de volgorde af te lezen waarin de tonnen met de verschillende textielsoorten werden geopend. Behalve de volgorde is ook de datum en de locatie vastgelegd waarop een textielsoort werd geruild. Daaruit kan worden opgemaakt wáár welk product gewild was. Zo verhandelde de bemanning van de Eenigheid in het kustgebied aan de Bovenkust, vergelijkbaar met het huidige Liberia, slechts 13 van de in totaal 35 soorten textiel.

Het handelsboek is opgenomen in de inventaris van het archief van de Middelburgse Commercie Compagnie (MCC) onder inventarisnummer 384. Het kan online worden geraadpleegd.

Textiel aan boord van de Eenigheid, inclusief de prijs per stuk in gulden, in volgorde waarin het door de bemanning voor het eerst werd verhandeld:

1. SalempourisSoepelvallende katoen speciaal voor de Afrikaanse markt vervaardigd. Oorsprong: Coromandel, India.Blaauw salempourus ook wel blauw Guinées genoemd – prijs: f 28,25 per stuk / € 292,38 (in 2013), correcte prijs: f 11,25 / € 116,44
2. rode roemaalsHalsdoeken van katoen, rood-wit. Oorsprong: Bengalen en Surat, India.Roode roumaals –  f 5,50 / € 56,92
3. bandanoesZakdoeken, gebleekt en of geverfd, uniform of meerkleurigBandanoisen – f 15,50 / € 160,42
4. nagemaakte Haarlemmer boektiesKatoen, blauw-wit. Oorsprong: Nederland, Europa.Nagem. Haarlemm. Boekties – f 7,25 / € 75,04
5. necaniasKatoen, gestreept, blauw-wit. Speciaal voor de Afrikaanse markt vervaardigd. Oorsprong: India of Indië. De benaming 'fijn' heeft betrekking op de kwaliteit.Fijne Nicaneesen – f 10,75 / € 111,26
6. bontjesSchortenbont, gestreept, geruit of geblokt. Oorsprong: Europa.Bonties – f 6,50 / € 67,27
7. corrootsKatoen, geblokt, blauw-wit of rood-blauw-witCorrootz – f 2,- / € 20,70
8. NegatepeauxKatoenNegatepautz – f 10,- / € 103,50
9. wellicht een jurk van in Europa gemaakte sitsNagemaakte Vrouwe Kleed – f 17,50 / € 181,12
10. blauwe roemaalsHalsdoeken van katoen, geruit, blauw-wit. Oorsprong: Bengalen en Surat, India.Blaauwe Roumaals – f 5,75 / € 59,51
11. rode chellasKatoen, geblokt, rood-wit. Oorsprong: Coromandel en Surat, India.Roode chellous – f 5,25 / € 54,34
12. broulusKatoen, gestreept, blauw-wit. Oorsprong: Gujarat, India.Broules – f 2,50 / € 25,87
13. blauwe mantel met zilverdraad afgezetBlaauwe mantel met zilver – f 24,- / € 248,40
14. sits / chintzKatoen, gebleekt, geverfd en bedrukt met bijvoorbeeld bloemmotieven. In Europa gebruikt in bijvoorbeeld kleding, bedgordijnen, en dekens (quilts). Oorsprong: India.Baquet chitz – f 10,50 / € 103,50
15. sits / chintz, met rode ondergrondKatoen, gebleekt, geverfd en bedrukt. In Europa gebruikt in bijvoorbeeld kleding, bedgordijnen en dekens (quilts). Oorsprong: India.Roode grond chitz – f 11,- / € 113,85
16. plattillesKatoen, gebleekt, wit. Gebruikt voor kleding voor slaafgemaakten, in Nederland om de doden in te begraven. Oorsprong: Bohemen en Silezië, Europa.Plattilies – f 2,25 / € 23,29
17. grote lakens of slaaplakensGroote slaap lakens – f 1,50 / € 15,52
18. BajutapeauxKatoen, geruit, blauw-wit. Oorsprong: India.Blaauw Bajutapauts – f 10,25 / € 106,09
19. sits / chintz met bloemenKatoen, gebleekt, geverfd en bedrukt. In Europa gebruikt in bijvoorbeeld kleding, bedgordijnen en dekens (quilts). Oorsprong: India.Bouquet chitz – f 10,50 / € 108,67
20. rood-blauwe chellasKatoen, geblokt, rood-blauw-wit. Oorspronkelijk gemaakt in Coromandel en Surat, India.Rood & blaauw chellous – f 12,- / € 124,20
21. blauwe caridariesMengsel van katoen-zijde, gestreept en of geruit, blauw-wit. Oorsprong: India.Blaauw caridaris – f 9,- / € 93,15
22. rode caridariesMengsel van katoen-zijde, gestreept en of geruit, rood-wit of rood-blauw-wit. Oorsprong: IndiaRoode caridaris – f 9,50 / € 98,32
23. Bethilles chestergantyHalsdoeken van mousseline, effen, gestreept of gedecoreerd. Oorsprong: India.Chestergantij – f 17,50 / € 175,95
24. witte guerasKatoen, wit. Oorsprong: Bengalen, IndiaWitte gerassen – f 8,50 / € 82,80
25. Katoen, speciaal voor de Afrikaanse markt vervaardigdWit Guinees – f 16,75 / € 173,36
26. kleine lakensKleene lakens – f 0,65 / € 6,73
27. chellas met grote ruitenKatoen, geblokt, rood-wit, blauw-wit of rood-blauw-wit. Oorspronkelijk gemaakt in Coromandel en Surat, India.Chellous groote ruijten – f 13,75 / € 134,55
28. sits / chintz met decoratie uit mogelijk Patna, IndiaKatoen, gebleekt, geverfd en bedrukt. In Europa gebruikt in bijvoorbeeld kleding, bedgordijnen en dekens (quilts). Oorsprong: India.Pattenantse chitz – f 10,50 / € 108,67
29. oprechte (echte) Haarlemmer boektiesKatoen, gestreept. Oorsprong: Nederland, Europa.Opregt Haarl. Boektie – f 8,50 / € 87,97
30. kleine gingansKatoen of een mengsel van bijvoorbeeld katoen-zijde, uniform, gestreept of geblokt, wit, blauw of blauw-wit. Oorsprong: Bengalen en Coromandel, India. Wellicht gaat het hier om een stof met kleine blokjesKleene gingans – f 5,50 / € 56,92
31. zeersukkersMengsel van katoen-zijde, gestreept. Dunne, gerimpelde stof. Oorsprong: India.Zeerchukkers – f 24,- / € 248,40
32. rode mourusKatoen, effen rood. Oorsprong: India of Indië.Roode Mourus – f 10,50 / € 108,67
33. rode BajutapeauxKatoen, geruit, rood-blauw-wit. Oorsprong: India.Roode Bajutapautz – f 11,75 = € 113,85
34. chellas met kleine ruitenKatoen, geblokt, rood-wit, blauw-wit of rood-blauw-wit. Oorspronkelijk gemaakt in Coromandel en Surat, India.Chellous kleene ruijte – f 10,50 / € 108,67
35. Osnabrugs linnenLinnen. Gebruikt voor de kleding van slaafgemaakten op plantages in het Caraïbisch gebied. Oorsprong: Duitsland, Europa.Osnab. Liewaat – f 24,- / € 248,40

De afmetingen van de stof varieerde per textielsoort. Er waren zak- en halsdoeken bij, maar ook stoffen die 1 à 2 ellen breed en bijvoorbeeld 15 ellen lang waren. (Een el was circa 69 cm.)

Frequentie

Gedurende het verblijf aan de kust van West-Afrika werden bij 59 gelegenheden tot slaaf gemaakte Afrikanen gekocht. In 22 gevallen werd betaald met onder andere ‘bouquet chitzen’. Bij veertig gevallen van mensenhandel werd er ‘corrootz’ geruild. Deze goedkope soort katoen was in een grote hoeveelheid aanwezig in de handelslading van de Eenigheid.

Vraag en aanbod per kustgebied

De kapitein was voorafgaand aan de reis verzocht een concept handelslading op te stellen. Hij kende immers de vraag naar goederen in de verschillende gebieden aan de kust van West-Afrika het best. De gebieden die het schip de Eenigheid aandeed, kunnen worden verdeeld in drie kuststroken die grosso modo overeenkomen met de drie gebieden in de instructie aan de kapitein. In deze instructie schreven de directeuren van de MCC voor welke gebieden de kapitein achtereenvolgens diende te bezoeken.

Wanneer het handelsboek naast het verblijf aan de kust van Afrika gelegd, kan worden geconstateerd waar welke textielsoorten verhandeld werden.

1. Bovenkust – 8 december 1761 t/m 22 januari 1762

Het eerste gebied dat de Eenigheid bezocht aan de Bovenkust komt ongeveer overeen met het huidige Liberia. Hier werden niet zo veel tot slaaf gemaakte Afrikanen ingekocht, maar de prijzen waren er laag. In deze periode werden slechts 13 van de in totaal 35 soorten textiel verhandeld. Het gaat om de nrs 1 t/m 13 op de lijst. Tot en met 14 januari werden slechts de nrs 1 t/m 8 aangesproken, waarbij corrootz (nr 7) en rode roumaals (nr 2) het vaakst worden geruild. Daarna bereikte het schip Settra Kru, waar blauwe roumaals (nr 10) gewild was.

De kapitein beklaagde zich in deze periode, per brief van 2 januari 1762, over de hoge inkoopsprijs van de blauwe salempourus (nr 1 op de lijst). Deze blauwe stof, ook wel blauwe Guinées genoemd, stond voor een inkoopsprijs van ruim 28 gulden genoteerd, terwijl circa 11 gulden gangbaar was. In de archiefstukken over deze reis van de Eenigheid kan worden nagegaan waar alle stoffen werden ingekocht. De blauwe salempourus was echter afkomstig van de zolder van het MCC-pakhuis, waar de textiel voor inderdaad iets meer dan 11 gulden stond genoteerd!

2. Bovenkust & Ivoorkust – 23 januari t/m 22 februari 1762

Het tweede gebied dat door de directeuren werd opgegeven bestond uit een stukje van de Bovenkust en een deel van de Ivoorkust. Tegenwoordig bestaat het uit een klein gedeelte van de kust van Liberia en een groot deel van Côte d’Ivoire. In deze relatief korte periode werd het grootste aantal slaven gekocht. Er werden 32 van de in totaal 35 textielsoorten geruild.

Heel veel tot slaaf gemaakte Afrikanen, in totaal 174 mensen, werden gedurende twee weken gekocht in Grand-Lahou. Populair waren hier de textielsoorten chestergantij (nr 23), bouquet chitz (nr 19) en Pattenantse chitz (nr 28). Ook voor witte gerassen (nr 24), blauw salempourus (nr 1) en zeerchukkers (nr 31) was veel belangstelling.

3. Ivoorkust & Goudkust – 23 februari t/m 8 mei 1762

Het derde en laatste kustgebied bestond uit een deel van de Ivoorkust en een klein gedeelte van de Goudkust. Het komt overeen met een deel van de kust van Côte d’Ivoire en een klein deel van Ghana tot aan Elmina. Deze lange periode werd benut om veel water en proviand voor de oversteek over de Atlantische Oceaan te kopen. Er werden relatief weinig slaafgemaakten gekocht tegen een relatief hoge prijs. In deze periode werden 20 soorten textiel geruild tegen mensen, waaronder grote aantallen corrootz (nr 7) en bouquet chitz (nr 19). Ook naar negatepautz (nr 8), Pattenantse chitz (nr 28) en roode bajutapautz (nr 33) was veel vraag.

Textiel in beeld

Hoe zag het textiel aan boord van de Eenigheid eruit? Een 18e-eeuws boek met textielstalen uit het archief van de West-Indische Compagnie (WIC) biedt uitkomst. Het textielboek werd voor handelsdoeleinden in 1788 per WIC-schip naar Elmina in Ghana gestuurd. De hieronder afgebeelde textielsoorten geven een goed beeld van de stoffen aan boord van de Eenigheid.

Engelsche roode mix roemaals
Engelsche roode mix roemaals of roode roumaals (zie nr 2 op de lijst van de Eenigheid). Nationaal Archief, Archief Tweede WIC, inv.nr 179.

Blaauwe corroots
Blaauwe coroots (zie nr 7 corroots op de lijst van de Eenigheid). Nationaal Archief, Archief Tweede WIC, inv.nr 179.

Roode corroots
Roode corroots (zie nr 7 op de lijst van de Eenigheid). Nationaal Archief, Archief Tweede WIC, inv.nr 179.

Engelsche blauwe mix roemaals
Engelsche blauwe mix roemaals of blaauwe roumaals (zie nr 10 op de lijst van de Eenigheid). Nationaal Archief, Archief Tweede WIC, inv.nr 179.

Inlandsche chitsen persse grond
Inlandsche chitsen persse grond, mogelijk vergelijkbaar aan baguet chitz (zie nr 14 op de lijst van de Eenigheid). Nationaal Archief, Archief Tweede WIC, inv.nr 179.

Inlandsche chitsen roode grond
Inlandsche chitsen roode grond, mogelijk vergelijkbaar met roode grond chitz (zie nr 15 op de lijst van de Eenigheid). Nationaal Archief, Archief Tweede WIC, inv.nr 179.

Bajutapeaux
Bajutapeaux of bajutapautz (zie nr 18 in de lijst van de Eenigheid). Nationaal Archief, Archief Tweede WIC, inv.nr 179.

Inlandsche chitsen witte grond
Inlandsche chitsen witte grond, mogelijk vergelijkbaar met bouquet chitz (zie nr 19 op de lijst van de Eenigheid). Nationaal Archief, Archief Tweede WIC, inv.nr 179.

Roode bajutapeaux
Roode bajutapeaux of bajutapautz (zie nr 33 op de lijst van de Eenigheid). Nationaal Archief, Archief Tweede WIC, inv.nr 179.